सातबारा उताऱ्यात महसूल विभागाने अलीकडे केलेल्या ११ महत्त्वपूर्ण बदलांमुळे जमीन मालकीच्या नोंदी अधिक सोप्या आणि सर्वसामान्य शेतकऱ्यांसाठी समजण्यासारख्या झाल्या आहेत. या सुधारणा शेती आणि बिगरशेती दोन्ही क्षेत्रांसाठी लागू असून, उताऱ्याची प्रक्रिया आता अधिक पारदर्शक व सुटसुटीत करण्यात आली आहे.
सातबारा म्हटल्यावर जमीन मालकी हक्काचा पुरावा डोळ्यासमोर येतो. मात्र, शासकीय भाषेमुळे तो समजणे सर्वसामान्यांसाठी कठीण होत असे. यामुळे अनेक घोळ होत, आणि फसवणूक होण्याची शक्यता वाढत होती. या परिस्थितीची दखल घेऊन महसूल विभागाने सातबारा उताऱ्यात नुकताच बदल केला आहे. तब्बल पन्नास वर्षांनंतर करण्यात आलेल्या ११ महत्त्वाच्या बदलांमुळे सातबारा आता अधिक सोपा, सुटसुटीत आणि सर्वसामान्यांना समजेल अशा स्वरुपात मिळणार आहे.
राज्य सरकारच्या महसूल विभागाने २०१३ पासून ‘ई-फेरफार’ हा ऑनलाईन कार्यक्रम सुरू केला. हा कार्यक्रम राष्ट्रीय सूचना विज्ञान केंद्राच्या मदतीने विकसित करण्यात आला आहे. जुलै २०१७ पासून लिखित उताऱ्यांची पद्धत बंद करून, पूर्णपणे ऑनलाईन स्वरूपात सातबारा देण्यास सुरुवात झाली. या प्रक्रियेतील पुढील टप्प्यात सातबाऱ्याच्या नमुन्यात बदल करण्यात आला, ज्यामुळे तो अधिक लोकाभिमुख झाला आहे.
नवीन सातबारा उताऱ्यावर महाराष्ट्र शासनाचा लोगो, ‘ई-महाभूमी’चा लोगो आणि त्या गावाचा कोड असलेला वॉटरमार्क असणार आहे. हा उतारा आडव्या स्वरूपात असेल. गाव नमुना नंबर ७ हा अधिकार अभिलेख म्हणजेच जमिनीची मालकी दाखवणारा असेल, तर गाव नमुना नंबर १२ हा पीकपाण्याची नोंद दर्शवणारा उतारा असेल.
आतापर्यंत शेतीसाठी एकच सातबारा असायचा, पण आता शेती आणि बिगरशेतीसाठी स्वतंत्र उतारे असतील. शेतीसाठी सातबारा रकाना राहील, तर बिगरशेतीसाठीच्या उताऱ्यातून ‘१२’ रकाना काढण्यात आला आहे, ज्यात फक्त मालकी दाखवणारा ‘सात’चा उल्लेख असेल. बिगरशेतीसाठी पीकपाण्याचा रकाना काढल्यामुळे संबंधित जमीनधारकांना शेतकरी असल्याचा लाभ घेता येणार नाही.
शेती क्षेत्रासाठी ‘हेक्टर आर चौरस मीटर’ आणि बिगरशेतीसाठी ‘आर चौरस मीटर’ या एककांचा वापर केला जाईल. खाते क्रमांक आता खातेदाराच्या नावासमोर दाखवला जाईल. मयत खातेदारांच्या विक्री केलेल्या क्षेत्राची आणि कमी केलेल्या कर्जबोजाची नोंद कंसात न दाखवता, आडव्या रेषेने दर्शवली जाईल. यापूर्वी नोंदवलेले परंतु निर्गत न झालेले फेरफार आणि इतर हक्क स्वतंत्र रकान्यात दाखवले जातील.
अंतिम फेरफार क्रमांक, तारखेसह नवीन रकान्यात दाखवला जाईल, आणि जुन्या सर्व फेरफारांचा वेगळा रकाना तयार करून त्यात नोंद होईल. बिगरशेती क्षेत्रात ‘पोट खराब’, ‘विशेष आकारणी’, तसेच इतर हक्कातील ‘कूळ’ आणि ‘खंड’ हे रकाने वगळण्यात आले आहेत.
या बदलांमुळे सातबारा उतारा आता अधिक सुटसुटीत आणि सर्वसामान्यांसाठी समजण्यास सोपा होणार आहे.
सातबारा उताऱ्यात झालेले ११ महत्वाचे बदल:
१. गावाच्या नावासोबत एलजीडी कोड समाविष्ट केला जाणार आहे.
२. लागवडयोग्य आणि खराब पोटक्षेत्राबरोबरच एकूण क्षेत्र देखील स्पष्टपणे दिसणार आहे.
३. शेतीसाठी हेक्टर आर चौरस मीटर आणि बिगरशेतीसाठी आर चौरस मीटर या एककांचा वापर केला जाईल.
४. खाते क्रमांक कंसात दाखवण्याऐवजी आता खातेदाराच्या नावासमोर असणार आहे.
५. मयत खातेदार, संपूर्ण विक्री केलेले क्षेत्र आणि इतर हक्कांतील कमी केलेल्या कर्जबोजाच्या नोंदी आधी कंसात दाखवल्या जात होत्या, आता त्या नोंदी कंस करून त्यावर आडवी रेषा मारून दाखवल्या जातील.
६. पूर्वी नोंदवलेले पण निर्गत न झालेले फेरफार आता इतर हक्कांच्या रकान्याखाली स्वतंत्रपणे दर्शवले जातील.
७. शेवटचा फेरफार क्रमांक आणि तारीख यासाठी नवीन रकाना तयार केला जाईल, ज्यात शेवटचा फेरफार क्रमांक दिसेल.
८. सर्व जुने फेरफार आता नवीन तयार केलेल्या रकान्यात “जुने फेरफार” म्हणून दिसणार आहेत.
९. कोणत्याही दोन खात्यांतील नावांमध्ये डॉटेड लाईन असेल.
१०. बिगरशेती क्षेत्रात पोट खराब, जुडी, विशेष आकारणी, तसेच इतर हक्कांत कूळ आणि खंड हे रकाने वगळले जातील.
११. बिगरशेती क्षेत्रासाठी गाव नमुना नंबर १२ छापून, त्यात बिगरशेतीमध्ये रूपांतरित झाल्याचे नमूद केले जाईल.